Chapter 5 – भारतमहिमा

Chapter 5 भारतमहिमा

प्रश्न 1.
पुराणग्रंथस्य रचनाकारः कः ?
(A) चाणक्यः
(B) कालिदासः
(C) महर्षि व्यासः
(D) भर्तृहरिः
उत्तर :
(C) महर्षि व्यासः

प्रश्न 2.
कस्य महिमा सर्वत्र गीयते ?
(A) देवस्य
(B) भारतस्य
(C) विश्वस्य
(D) पाटलिपुत्रस्य
उत्तर :
(B) भारतस्य

प्रश्न 3.
‘भारतमहिमा’ पाठस्य रचनाकारः कः?
(A) महात्मा विदुरः
(B) महर्षि यास्कः
(C) महर्षि वेदव्यासः
(D) पं. रामस्वरूप शुक्लः
उत्तर :
(C) महर्षि वेदव्यासः

प्रश्न 4.
अस्माकं कर्तव्यरूपेण किं वर्तते ?
(A) भारतं प्रति भक्तिः
(B) संसारं प्रति आसक्तिः
(C) ईश्वरं प्रति भक्तिः
(D) पितरं प्रति भक्तिः
उत्तर :
(A) भारतं प्रति भक्तिः

प्रश्न 5.
भारतस्य शोभया के प्रसन्ना भवन्ति ?
(A) ईश्वरः
(B) मनुष्याः
(C) जन्तवः
(D) दानवाः
उत्तर :
(A) ईश्वरः

प्रश्न 6.
भारतीया धरा कैः सेविता?
(A) सागरैः
(B) पर्वतैः
(C) निझरैः
(D) सागर पर्वत-निर्झरैः
उत्तर :
(D) सागर पर्वत-निर्झरैः

प्रश्न 7.
‘परा’ शब्दस्य अर्थः किम् अस्ति ?
(A) सदा
(B) सत्यम्
(C) असत्यम्
(D) श्रेष्ठा
उत्तर :
(D) श्रेष्ठा

प्रश्न 8.
भारतस्य महिमा कुत्र गीयते ?
(A) अत्र
(B) तत्र
(C) सर्वत्र
(D) पाटलिपुत्रे
उत्तर :
(C) सर्वत्र

प्रश्न 9.
भारतमहिमायाः आधुनिकी गीतस्य रचनाकारः कः ?
(A) डॉ. उमाशंकर शर्मा
(B) डॉ. रामविलास चौधरी
(C) डॉ. मिथिलेश कुमारी मिश्र
(D) डॉ. गिरिजानन्दन मिश्र
उत्तर :
(A) डॉ. उमाशंकर शर्मा

प्रश्न 10.
कति पुराणानि सन्ति ?
(A) पञ्च
(B) दश
(C) पञ्चदश
(D) अष्टादश
उत्तर :
(D) अष्टादश

प्रश्न 11.
अस्माकं/अस्मदीया भारतीया धरा कीदृशी अस्ति ?
(A) देवाः
(B) मनुष्याः
(C) जन्तवः
(D) दानवाः
उत्तर :
(A) देवाः

प्रश्न 12.
विशाला घरा का?
(A) भारतीयता
(B) राष्ट्रीयता
(C) प्रान्तीयता
(D) पंचायत
उत्तर :
(A) भारतीयता

प्रश्न 13.
जगद गौरवं किम् ?
(A) पाकिस्तानम्
(B) भारतम्
(C) बांग्लादेशम्
(D) चीनं
उत्तर :
(B) भारतम्

प्रश्न 14.
के गीतकानि गायन्ति ? .
(A) ईश्वरः
(B) मनुष्याः
(C) देवा
(D) दानवाः
उत्तर :
(C) देवा

प्रश्न 15.
……………..गीतकानि गायन्ति । रिक्त स्थानानि पूरयत।
(A) देवाः
(B) हरिः
(C) अदेवाः
(D) भारतम्
उत्तर :
(A) देवाः

प्रश्न 16.
यैः………मुकुन्दसेवौपयिकं जन्म लब्धम् । रिक्त स्थानानि पूरयत ।
(A) भारतम्
(B) विशाला
(C) देवाः
(D) भारताजिरे
उत्तर :
(D) भारताजिरे

प्रश्न 17.
एतत् भारतम्……………..सदा पूजनीयम् । रिक्त स्थानानि पूरयत ।
(A) अस्माभिः
(B) अस्मदीया
(C) अस्माकम्
(D) अस्मद्
उत्तर :
(A) अस्माभिः

प्रश्न 18.
…………भारतीया धरा विशाला। रिक्त स्थानानि पूरयत ।
(A) अस्मद्
(B) अस्माभिः
(C) अस्माकम्
(D) अस्मदीया
उत्तर :
(D) अस्मदीया

हिन्दी में वस्तुनिष्ठ प्रश्नोत्तर

प्रश्न 1.
भारत की शोभा से कौन प्रसन्न होते हैं?
(A) ईश्वर
(B) जन्तु
(C) दानव
(D) मनुष्य
उत्तर :
(A) ईश्वर

प्रश्न 2.
पुराण के रचनाकार कौन है?
(A) महात्मा विदुर
(B) महर्षि वाल्मीकि
(C) महर्षि वेदव्यास
(D) कालिदास
उत्तर :
(C) महर्षि वेदव्यास

प्रश्न 3.
किसकी महिमा सर्वत्र गायी जाती है?
(A) देव
(B) भारत
(C) विश्व
(D) पाटलिपुत्र
उत्तर :
(B) भारत

प्रश्न 4.
किस देश का गुणगान देवता लोग करते हैं
(A) भारत
(B) पाकिस्तान
(C) श्रीलंका
(D) बांगलादेश
उत्तर :
(A) भारत

प्रश्न 6.
‘भारत महिमा पाठ का प्रथम पद या श्लोक कहाँ से संकलित है ?
(A) विष्णुपुराण से
(B) पद्यपुराण से
(C) भगवतपुराण से
(D) वराहपुराण से
उत्तर :
(A) विष्णुपुराण से

प्रश्न 7.
‘भारत महिमा’ पाठ का द्वितीय श्लोक किस पुराण से संकलित है?
(A) विष्णु पुराण से
(B) भागवत पुराण से
(C) पद्मपुराण से
(D) वायुपुराण से
उत्तर :
(B) भागवत पुराण से

प्रश्न 8.
किस देश में देवता लोग बार-बार जन्म लेते हैं?
(A) पाकिस्तान
(B) भारत
(C) श्रीलंका
(D) बांगलादेश
उत्तर :
(B) भारत

प्रश्न 9.
कौन गीत गाते हैं?
(A) देवता
(B) दानव
(C) मनुष्य
(D) कोई नहीं
उत्तर :
(A) देवता

प्रश्न 10.
भारत की शोभा की कौन प्रशंसा करते हैं?
(A) देवता
(B) दान व
(C) मनुष्य
(D) जन्तु
उत्तर :
(A) देवता

प्रश्न 11.
भारत की महिमा कहाँ गायी जाती है?
(A) वहाँ
(B) पटना
(C) यहाँ .
(D) सभी जगह
उत्तर :
(D) सभी जगह

प्रश्न 12.
भारतभूमि किससे सेवित है?
(A) सागर
(B) पर्वत
(C) झरना
(D) उपर्युक्त सभी
उत्तर :
(D) उपर्युक्त सभी

प्रश्न 13.
जगत का गौरव कौन है?
(A) पाकिस्तान
(B) भारत
(C) श्रीलंका
(D) बांगलादेश
उत्तर :
(B) भारत

प्रश्न 14.
‘भारत महिमा का आधुनिक पद किसने रचा?
(A) कालिदास ने
(B) नारद ने
(C) अध्यक्ष ने
(D) नारायण पंडित ने
उत्तर :
(C) अध्यक्ष ने

प्रश्न 15.
हमारी भारतीया धरा कैसी है?
(A) हरभरी
(B) ऊँची
(C) नीची
(D) विशाला
उत्तर :
(D) विशाला

प्रश्न 16.
जगत् का गौरव कैसा है?
(A) चौकोर
(B) गोल
(C) शोभनीय
(D) समतल
उत्तर :
(C) शोभनीय

प्रश्न 17.
जाति-धर्म के भेद से युक्त लोग भारत में क्या वहन करते हुए रहते हैं?
(A) कलह
(B) एकता
(C) अनेकता
(D) शोकरहित
उत्तर :
(B) एकता

प्रश्न 18.
देवता क्या गाते हैं?
(A) गीत
(B) लोरी
(C) स्तुति
(D) कुछ नहीं
उत्तर :
(A) गीत

संस्कृत में वस्तुनिष्ठ प्रश्नोत्तर

प्रश्न 1.
कस्य महिमा सर्वत्र गीयते?
(A) देवस्य
(B) भारतस्य
(C) विश्वस्य
(D) पाटलिपुत्रस्य
उत्तर :
(B) भारतस्य

प्रश्न 2.
इयं निर्मला मातृभूमिः कीदृशीं अस्ति?
(A) सस्यापूर्णा
(B) विशाला
(C) हरित
(D) तृणसंकुला
उत्तर :
(B) विशाला

प्रश्न 3.
अस्माभिः सदा किं पूजनीयम्?
(A) देवम्
(B) ग्रामम्
(C) जलम्
(D) भारतम्
उत्तर :
(D) भारतम्

प्रश्न 4.
जनैः कीदृशम् जन्म लब्धम्? ।
(A) गौरवमयम्
(B) सुखसमृद्धिपूर्णम्
(C) मुकुनदसेवौपयिकम्
(D) सर्वोत्तमम्
उत्तर :
(C) मुकुनदसेवौपयिकम्

प्रश्न 5.
देवा कानि गायन्ति? ।
(A) स्तुतः
(B) ऋचा
(C) श्लोकाः
(D) गीतकानि
उत्तर :
(D) गीतकानि

प्रश्न 6.
भारतस्य शोभया के प्रसननाः भवन्ति?
(A) ईश्वरः
(B) मनुष्याः
(C) जन्तवः
(D) दानवाः
उत्तर :
(A) ईश्वरः

प्रश्न 7.
भारतमहिमा पाठे प्रथमं पद्यं कस्मात् पुराणात् गृहीतमस्ति?
(A) भागवतपुराणात्
(B) भविष्यपुराणात्
(C) विष्णुपुराणात्
(D) वराहपुराणात्
उत्तर :
(C) विष्णुपुराणात्

प्रश्न 8.
धर्म-जातिप्रभेदैः विभिन्नाः जनाः किं वहन्तः वसन्ति?
(A) अनेकत्वभावम्
(B) एकत्वभावम्
(C) यथाभावम्
(D) भक्तिभावम्
उत्तर :
(B) एकत्वभावम्

प्रश्न 9.
पुराणग्रंथस्य रचनाकारः कः?
(A) चाणक्यः
(B) कालिदासः
(C) महर्षि व्यासः
(D) भर्तृहरिः
उत्तर :
(C) महर्षि व्यासः

प्रश्न 10.
अस्माकं कर्तव्यरूपेण किं वर्तते?
(A) भारतं प्रति भक्तिः
(B) संसारं प्रति आसक्तिः
(C) ईश्वरं प्रति भक्तिः
(D) पितरं प्रति भक्तिः
उत्तर :
(A) भारतं प्रति भक्तिः

प्रश्न 11.
समेषां जनानां का भवेत्? ।
(A) मातृभक्तिः
(B) देशभक्तिः
(C) पितृभक्तिः
(D) शिवभक्ति
उत्तर :
(B) देशभक्तिः

प्रश्न 12.
भारतीया धरा कैः सेविता?
(A) सागरैः
(B) पर्वतैः
(C) निर्झरैः
(D) सागर-पर्वत-निर्झरैः
उत्तर :
(D) सागर-पर्वत-निर्झरैः

प्रश्न 13.
‘परा’ शब्दस्य अर्थः किम् अस्ति?
(A) सदा
(B) सत्यम्
(C) असत्यम्
(D) श्रेष्ठा
उत्तर :
(D) श्रेष्ठा

प्रश्न 14.
भारतस्य महिमा कुत्र गीयते?
(A) अत्र
(B) तत्र
(C) सर्वत्र
(D) पाटलिपुत्रे
उत्तर :
(C) सर्वत्र

प्रश्न 15.
भारतमहिमायाः आधुनिकी गीतस्य रचनाकारः कः?
(A) डॉ. उमाशंकर शर्मा
(B) डॉ. रामविलास चौधरी
(C) डॉ. मिथिलेश मिश्र
(D) डॉ. गिरिजानन्दन मिश्र
उत्तर :
(A) डॉ. उमाशंकर शर्मा

भारतमहिमा (Objective Questions)
प्रश्‍न 1. गायन्ति देवाः …….. पुरुषाः सुरत्वात्। यह पद्य किस पुराण से उद्दृत है ?
(A) नारद पुराण
(B) विष्णु पुराण
(C) भागवत् पुराण
(D) गरूड़ पुराण

उत्तर-(B) विष्णु पुराण

प्रश्‍न 2. भारतभूमि कैसी है ?
(A) विशाल
(B) निर्मला
(C) वत्सला
(D) तीनों

उत्तर-(D) तीनों

प्रश्‍न 3. किसके गीत देवता भी गाते हैं ?
(A) भारतवर्ष के
(B) स्वीडेन के
(C) अमेरिका के
(D) नेपाल के

उत्तर-(A) भारतवर्ष के

प्रश्‍न 4. भारतमहिमा पाठ के द्वितीय श्लोक किस पुराण से संकलित है ?
(A) विष्णु पुराण से
(B) भागवत पुराण से
(C) पद्म पुराण से
(D) वायु पुराण से

उत्तर-(B) भागवत पुराण से

प्रश्‍न 5. किस देश में देवता बार-बार जन्म लेना चाहते हैं ?
(A) भारत
(B) नेपाल
(C) भूटान
(D) यूनान

उत्तर-(A) भारत

लघु-उत्तरीय प्रश्नोनत्तर (20-30 शब्दों में) ____दो अंक स्तेरीय
प्रश्‍न 1. भारत भूमि कैसी है तथा यहाँ किस प्रकार के लोग रहते हैं ?
अथवा, भारत महिमा के अनुसार बतायें कि हमारी मातृभूमि कैसी है?
अथवा, ‘भारतमहिमा’ पाठ के आधार पर भारतभूमि कैसी है?
अथवा, हमारी मातृभूमि कैसी है?
उत्तर-भारतवर्ष अति प्रसिद्ध देश है तथा यहाँ की भूमि सदैव पवित्र और ममतामयी है। यहाँ विभिन्न जातियों और धर्मों के लोग एकता के भाव में रहते हैं।

प्रश्‍न 2. देवगण भारत के गीत क्यों गाते हैं? पठित-पाठ के आधार पर उत्तर तीन से पाँच वाक्यों में लिखे|
उत्तर-देवगण भारत देश का गुणगान करते हैं। क्योंकि, भारतीय भूमि स्वर्ग और मोक्ष प्राप्त करने का साधन है। मनुष्य भारत भूमि पर जन्म लेकर भगवान हरि की सेवा के योग्य बन जाते हैं।

प्रश्‍न 3. देवता लोग किस देश का गुणगान करते हैं और क्यों?
उत्तर-देवता लोग भारत देश का गुणगान करते हैं, क्योंकि भारतीय भूमि स्वर्ग और मोक्ष प्राप्त करने का साधन है। मनुष्य भारत भूमि पर जन्म लेकर भगवान हरि की सेवा के योग्य बन जाते हैं।

प्रश्‍न 4. भारतीयों की विशेषताओं का वर्णन करें।
उत्तर-भारत में जन्म लेकर लोग धन्य होते हैं और हरि की सेवा करते हैं। उन्हें स्वर्ग और मोक्ष प्राप्त होता है। भारतीय धर्म और जाति के भेदभावों को न मानते हुए एकता के भाव से रहते हैं। सभी भारतीयों की देशभक्ति आकर्षक है और दूसरों के लिए आदर्श स्‍वरूप है।

प्रश्‍न 5. भारतमहिमा पाठ से हमें क्या संदेश मिलताहै? अथवा, ‘भारतमहिमा’ पाठ से क्या शिक्षा मिलती है ? पाँच वाक्यों में उत्तर दें।
उत्तर-भारतमहिमा पाठ से यह संदेश मिलता है कि हमें भारतीय होने पर गर्व होना चाहिए। हम भारतीयों को हरि की सेवा करने का मौका मिला है, और मोक्ष की प्राप्ति का भी अवसर मिला है। हमें देशभक्त होना चाहिए और अन्य भारतीयों से मिल-जुलकर रहना चाहिए।

प्रश्‍न 6. भारतमहिमा पाठ का क्या उद्देश्य है?
उत्तर-भारतमहिमा पाठ में पौराणिक और आधुनिक पद्य संकलित हैं, इन सभी पद्यों का उद्देश्य भारत और भारतीयों की विशेषताओं का वर्णन करना है। इनमें भारत की सुंदरता एवं भव्यता और भारतीयों की देशभक्ति आदि की ओर पाठक का ध्यान आकर्षित किया गया है।

प्रश्‍न 7. भारत महिमा पाठ का पाँच वाक्यों में परिचय दें।
उत्तर-इस पाठ में भारत के महत्त्व के वर्णन से सम्बद्ध पुराणों के दो पद्य तथा तीन आधुनिक पद्य दिए गए हैं। हमारे देश भारतवर्ष को प्राचीन काल से इतना महत्त्व दिया गया है कि देवगण भी यहाँ जन्म लेने के लिए तरसते हैं। इसकी प्राकृतिक सुंदरता अनेक प्रदूषणकारी तथा विध्वंसक क्रियाओं के बाद भी अनुपम है। इसका निरूपण इन पद्यों में प्रस्तुत है।

You must watch ….

पीयूषम् भाग 2 Class 10 Solutions
संस्कृत पीयूषम् द्रतयपाठय भाग 2 (अनुपूरक पुस्तक)

Leave a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *