क्रियताम् एतत्
यदि किमपि करणीयम् इति इच्छा तर्हि परोपकारः क्रियताम्।
यदि किमपि पालीनयम् इति इच्छा तर्हि धर्मः पाल्यताम् ।
यदि किमपि वक्तव्यम् इति इच्छा तर्हि सत्यम् उच्चताम् ।
यदि सङ्गः करणीयः इति इच्छा तर्हि सज्जनानां सङ्ग क्रियताम् ।
यदि व्यसने इच्छा अस्ति तर्हि दानव्यसनं पाल्यताम् । ।
यदि किमपि ग्रहीतव्यम् इति इच्छा सज्जनानां गुणाः गृह्यन्ताम्।
यदि लोभः कोऽपि आस्थेयः तर्हि सद्गुणेषु लोभः स्थाप्यताम्।
यदि निन्दा विना स्थातुं न शक्यते तर्हि स्वदोषाः निन्द्यन्ताम् ।
यदि कोपे तीवेच्छा तर्हि कोपविषये एव कृप्यताम्।
यदि कस्माच्चित् दूरं गन्तव्यम् हि परिग्रहात् दूरे स्थीयताम् ।
यदि किमपि द्रष्टव्यम् इति इच्छा तर्हि आत्मा एव दृश्यताम् ।
यदि कोऽपि शत्रुभावेन द्रष्टव्यः तर्हि रागद्वेषौ शत्रुभावेन दृश्येताम् ।
यदि भेतव्य तर्हि स्वस्य कुकृत्येभ्यः भीयताम्।
अर्थ : यदि कुछ भी करने की इच्छा हो तो परोपकार करो। यदि कुछ भी पालने की इच्छा हो तो धर्म पालन करो । यदि कुछ भी बोलने की इच्छा हो तो सत्य बोलो । यदि संगति करने की इच्छा हो तो अच्छे लोगों की संगति करों।
यदि आदत लगाने की इच्छा हो तो दान की आदत लगाओ
यदि कुछ ग्रहण करने की इच्छा हो तो अच्छे लोगों का गुण ग्रहण करो।
यदि किसी चीज में लोभ हो तो सद्गुणों में लोभ करो।
यदि निन्दा के बिना नहीं रह सकते तो अपने दोष की निन्दा करो।
यदि गुस्सा में तेजी लाने की इच्छा हो तो गुस्सा के कारण पर ही गुस्सा करो।
यदि किसी चीज से दूर हटना चाहते हो तो परिग्रह (लेने) की भावना से दूर हटो।
यदि कुछ भी देखने की इच्छा हो तो अपने आपको देखो।
यदि किसी को शत्रु भाव से देखना हो तो राग और द्वेष को शत्रु भाव से देखो।
यदि डरना हो तो अपने कुकर्मों से डरो।।
अभ्यास प्रश्न:
1. अस्य पाठस्य किं प्रयोजनम् अस्ति?
उत्तरम् -अस्य पाठस्य प्रयोजनं अस्ति यत् जनैः । किम किम् करणीयं वा अकरणीयं अस्य प्रदर्शनम।
प्रश्न: 2. जनैः किं करणीयं, पालनीयं वक्तव्यं च?
उत्तरम् -जनैः परोपकार सत्संगतिम् च करणीयम् धर्म दान व्यसनं च पालनीयम् सत्यं वक्तव्यम्।
प्रश्न: 3. केषां संग: करणीयः?
उत्तरम्– सज्जनानां संगः करणीयः ।
हिन्दी में वस्तुनिष्ठ प्रश्नोत्तर
प्रश्न 1.
यदि कुछ करने की इच्छा हो तो क्या करना चाहिए?
(A) परोपकार
(B) अपरोपकार
(C) (A) और (B) दोनों
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर :
(A) परोपकार
प्रश्न 2.
यदि कुछ भी पालने की इच्छा हो तो क्या पालना चाहिए?
(A) अधर्म
(B) लोभ
(C) धर्म
(D) मोह
उत्तर :
(C) धर्म
प्रश्न 3.
यदि कुछ भी बोलने की इच्छा हो तो क्या बोलना चाहिए?
(A) गुण
(B) असत्य
(C) अवगुण
(D) सत्य
उत्तर :
(D) सत्य
प्रश्न 4.
यदि कुछ भी देखने की इच्छा हो तो क्या देखना चाहिए?
(A) पराया
(B) अपना
(C) (A) और (B) दोनों
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर :
(B) अपना
प्रश्न 5.
यदि डरना हो तो किससे डरे?
(A) कुकर्म
(B) सुकर्म
(C) (A) और (B) दोनों
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर :
(A) कुकर्म
संस्कृत में वस्तुनिष्ठ प्रश्नोत्तर
प्रश्न 1.
केषां संगः करणीयः?
(A) सद्गुणेषु
(B) सज्जनानां
(C) दुर्जनानां
(D) परोपकाराय
उत्तर :
(B) सज्जनानां
प्रश्न 2.
यदि किमपि करणीयम् इति इच्छा तहिं ……………….।
(A) परोपकारः क्रियताम्
(B) धर्मः पाल्यताम्
(C) सत्यम् उच्चताम्
(D) दूरे स्थीयताम्
उत्तर :
(A) परोपकारः क्रियताम्
प्रश्न 3.
‘अस्ति यत् जनैः किं करणीयम् वा अकरणीयम् तस्य ज्ञानं सम्यक् रूपेण मिलति’-अस्य किं पाठस्य प्रयोजनम् अस्ति?
(A) प्रियं भारतम्
(B) नरस्य
(C) क्रियताम् एतत्
(D) ध्रुवोपाख्यानम्
उत्तर :
(C) क्रियताम् एतत्
You must watch ….
पीयूषम् भाग 2 Class 10 Solutions
- Chapter 1 मङ्गलम्
- Chapter 2 पाटलिपुत्रवैभवम्
- Chapter 3 अलसकथा
- Chapter 4 संस्कृतसाहित्ये लेखिकाः
- Chapter 5 भारतमहिमा
- Chapter 6 भारतीयसंस्काराः
- Chapter 7 नीतिश्लोकाः
- Chapter 8 कर्मवीर कथाः
- Chapter 9 स्वामी दयानन्दः
- Chapter 10 मन्दाकिनीवर्णनम्
- Chapter 11 व्याघ्रपथिककथाः
- Chapter 12 कर्णस्य दानवीरता
- Chapter 13 विश्वशांतिः
- Chapter 14 शास्त्रकाराः
संस्कृत पीयूषम् द्रतयपाठय भाग 2 (अनुपूरक पुस्तक)
- Chapter 1 भवान्यष्टकम्ज
- Chapter 2 यदेवस्य औौदार्यम्
- Chapter 3 अच्युताष्टकम्
- Chapter 4 हास्याकाणिकः
- Chapter 5 संसारमोहः
- Chapter 6 मधुराष्टकम्
- Chapter 7 भीष्म-प्रतिज्ञा
- Chapter 8 वृक्षैः समं भवतु मे जीवनम्
- Chapter 9 अहो, सौन्दर्यस्य अस्थिरता
- Chapter 10 संस्कृतेना जीवनम्
- Chapter 11 पर्यटनम्
- Chapter 12 स्वामिनः विवेकानन्दस्य व्यथा
- Chapter 13 शुकेश्वराष्टकम्
- Chapter 14 वणिजः कृपणता
- Chapter 15 जयतु संस्कृतम्
- Chapter 16 कन्यायाः पतिनिर्णयः
- Chapter 17 राष्ट्रस्तुतिः
- Chapter 18 सत्यप्रियता
- Chapter 19 जागरण-गीतम्
- Chapter 20 समयप्रज्ञाः
- Chapter 21 भारतभूषा संस्कृतभाषा
- Chapter 22 प्रियं भारतम्
- Chapter 24 नरस्य
- Chapter 25 धुवोपाख्यानत्
