Chapter 13 – विश्वशांतिः

विश्वशांतिः

प्रश्न 1.
“विश्वशांति’ पाठे कस्य चित्रणं मिलति ?
(A) अशांतिः वातावरणस्य
(B) देशभक्ति वातावरणस्य
(C) वैज्ञानिकी वातावरणस्य
(D) शांतिः वातावरणस्य
उत्तर :
(A) अशांतिः वातावरणस्य

प्रश्न 2.
दुःखस्य विषयः किम् अस्ति ?
(A) अशांतिः
(B) सार्वभौमिकी अशांतिः
(C) शांतिः
(D) सार्वभौमिकी शांतिः
उत्तर :
(B) सार्वभौमिकी अशांतिः

प्रश्न 3.
कानि मोदनानि लाभं वर्धयन्ति ?
(A) मित्रराज्यानि
(B) शत्रुराज्यानि
(C) अनेकराजयानि
(D) सर्वाणि राज्यानि
उत्तर :
(B) शत्रुराज्यानि

प्रश्न 4.
परपीडनम् कस्मै जायते ?
(A) स्वार्थाय
(B) परमार्थाय
(C) आत्मनाशाय
(D) आत्मविकासाय
उत्तर :
(C) आत्मनाशाय

प्रश्न 5.
क्रियां विना किं भारम् ?
(A) शास्त्रम्
(B) विवेकम्
(C) ज्ञानम्
(D) पुस्तकम्
उत्तर :
(C) ज्ञानम्

प्रश्न 6.
अनेकेषु राज्येषु परस्परं किं प्रचलित ? ।
(A) शीतयुद्धं
(B) उष्णयुद्धम्
(C) अस्त्रयुद्धम्
(D) शस्त्रयुद्धम्
उत्तर :
(A) शीतयुद्धं

प्रश्न 7.
सर्वे किं त्यजेयुः?
(A) स्वार्थम्
(B) परमार्थम्
(C) परोपकारम्
(D) असहिष्णुताम्
उत्तर :
(A) स्वार्थम्

प्रश्न 8.
वैरेण कस्य शमनम् असम्भवम् ?
(A) अवैरस्य
(B) वैरस्य
(C) स्वार्थस्य
(D) परमार्थस्य
उत्तर :
(B) वैरस्य

प्रश्न 9.
विवादान् शमयितुं (देशानांमध्ये) का संस्था अस्ति?
(A) राष्ट्रसंघः
(B) संयुक्तराष्ट्रसंघः
(C) उच्च न्यायालयः
(D) सर्वोच्च न्यायालयः
उत्तर :
(B) संयुक्तराष्ट्रसंघः

प्रश्न 10.
अशान्तेः कारणं कति सन्ति ?
(A) एकम्
(B) द्वयम्
(C) त्रीणि
(D) चत्वारि
उत्तर :
(B) द्वयम्

हिन्दी में वस्तुनिष्ठ प्रश्नोत्तर

प्रश्न 1.
‘विश्वशांतिः ‘ पाठ में किस वातावरण का चित्रण किया गया है?
(A) अशांति
(B) शांति
(C) देशभक्ति
(D) वैज्ञानिक
उत्तर :
(A) अशांति

प्रश्न 2.
दुःख का विषय क्या है?
(A) अशांति
(B) शांति
(C) सार्वभौमिक अशांति
(D) सार्वभौमिक शांति
उत्तर :
(C) सार्वभौमिक अशांति

प्रश्न 3.
अशांति मानवता का क्या कर रही है ?
(A) उन्नति
(B) विनाश
(C) ऊपर
(D) नीचे
उत्तर :
(B) विनाश

प्रश्न 4.
मानवता के विनाश का भय किससे है?
(A) शस्त्र
(B) अस्त्र
(C) (A) और (B) दोनों
(D) इनमें से कोई नहीं
उत्तर :
(B) अस्त्र

प्रश्न 5.
अनेक राज्यों में परस्पर क्या चल रहे हैं?
(A) उष्ण युद्ध
(B) अस्त्र युद्ध
(C) शस्त्र युद्ध
(D) शीत युद्ध
उत्तर :
(D) शीत युद्ध

प्रश्न 6.
अशांति के कारण कितने हैं?
(A) 1
(B) 2
(C) 3
(D) 4
उत्तर :
(B) 2

प्रश्न 7.
किसके बिना ज्ञान भार स्वरूप है?
(A) शास्त्र
(B) विवेक
(C) व्यवहार
(D) पुस्तक
उत्तर :
(C) व्यवहार

प्रश्न 8.
विश्वशांति का कौन काल माना जा सकता है?
(A) सूर्योदय
(B) सूर्यास्त
(C) रात्रि
(D) उषा काल
उत्तर :
(A) सूर्योदय

प्रश्न 9.
देशों के बीच झगड़ों को शांत करने के लिए कौन संस्था है?
(A) राष्ट्रसंघ
(B) संयुक्त राष्ट्रसंघ
(C) उच्च न्यायालय
(D) सर्वोच्च न्यायालय
उत्तर :
(B) संयुक्त राष्ट्रसंघ

प्रश्न 10.
वैर को कौन बढ़ाता है?
(A) अबैर
(B) बैर
(C) स्वार्थ
(D) परमार्थ
उत्तर :
(C) स्वार्थ

प्रश्न 11.
भारतीय दर्शन का मूल तत्व किसे माना जाता है?
(A) शांति
(B) अशांति
(C) बैर
(D) अबैर
उत्तर :
(A) शांति

प्रश्न 12.
क्रिया के बिना क्या भार है?
(A) धन
(B) दौलत
(C) सामान
(D) ज्ञान
उत्तर :
(D) ज्ञान

प्रश्न 13.
अशान्ति सागर के तटों के बीच कौन स्थित है?
(A) मानवः
(B) दानवः
(C) जीवः
(D) संसारः
उत्तर :
(D) संसारः

प्रश्न 14.
अंसहिष्णुता कौन पैदा करता है?
(A) स्वार्थ
(B) परमार्थ
(C) द्वेष
(D) प्रसन्नता
उत्तर :
(C) द्वेष

प्रश्न 15.
क्या बलपूर्वक निवारणीय हैं? .
(A) धर्मोपदेशः
(B) कर्मोपदेशः
(C) अर्थोपदेशः
(D) स्वार्थोपदेशः
उत्तर :
(D) स्वार्थोपदेशः

प्रश्न 16.
उदार चरित्र वाले क्या मानते हैं?
(A) अयं निजः
(B) परोवेति
(C) वसुधैव कुटुम्बकम्
(D) स्वर्थेवसर्वम्
उत्तर :
(C) वसुधैव कुटुम्बकम्

संस्कृत में वस्तुनिष्ठ प्रश्नोत्तर

प्रश्न 1.
वैरेण कस्य शमनम् असम्भवम्?
(A) अशान्तेः
(B) वैरस्य
(C) अवरस्य
(D) अहिंसायाः
उत्तर :
(B) वैरस्य

प्रश्न 2.
कां बिना ज्ञानं भारः?
(A) विद्या
(B) क्रियां
(C) पुस्तकेन
(D) ज्ञानं
उत्तर :
(B) क्रियां

प्रश्न 3.
अशान्तिसागरस्य कूलमध्यसीनः कः दृश्यन्ते?
(A) देशः
(B) संसारः
(C) ग्रामः
(D) नगरः
उत्तर :
(B) संसारः

प्रश्न 4.
अद्य विध्वंसकानि कानि आविष्कृतानि सन्ति?
(A) शस्त्राणि
(B) अस्त्राणि
(C) खड्गानि
(D) विस्फोटकानि
उत्तर :
(B) अस्त्राणि

प्रश्न 5.
असहिणुतां कः जनयति?
(A) आवेशः
(B) भावावेशः
(C) द्वेषः
(D) मैत्री
उत्तर :
(C) द्वेषः

प्रश्न 6.
कः बलपूर्वकं निवारणीयः?
(A) उपदेशः
(B) हितोपदेशः
(C) स्वार्थोपदेशः
(D) अनुदेशः
उत्तर :
(C) स्वार्थोपदेशः

प्रश्न 7.
‘वैरेण वैरस्य शमनम् असम्भवम्’ कः प्रोक्तवान्?
(A) भगवान् बुद्धः
(B) महात्मा गान्धि
(C) बिनोबा भावे
(D) भगवान् महावीरः
उत्तर :
(A) भगवान् बुद्धः

प्रश्न 8.
क्वचित् अनेकेषु राज्येषु परस्परं ……… प्रचलति। ___ रिक्त स्थानं पूरयत!
(A) गृहयुद्धम्
(B) महायुद्धम्
(C) द्वन्द्वयुद्धम्
(D) शीतयुद्धम्
उत्तर :
(D) शीतयुद्धम्

प्रश्न 9.
अशान्तिश्च किं कल्पते?
(A) मानवताविनाशाय
(B) जीवनविनाशाय
(C) पीडाविनाशाय
(D) शान्तिविनाशाय
उत्तर :
(A) मानवताविनाशाय

प्रश्न 10.
द्वेषः असहिष्णुता च कस्य कारण द्वयम्?
(A) शान्तेः
(B) अशान्तेः
(C) विज्ञानस्य
(D) स्वार्थस्य
उत्तर :
(B) अशान्तेः

प्रश्न 11.
द्वेषः का जनयति?
(A) कलहम्
(B) शान्तिम्
(C) गतिम्
(D) असहिष्णुताम्
उत्तर :
(D) असहिष्णुताम्

प्रश्न 12.
स्वार्थः किं प्रवर्धयति?
(A) धर्मम्
(B) कर्मम्
(C) वैरम्
(D) स्थैर्यम्
उत्तर :
(C) वैरम्

प्रश्न 13.
सामान्योजनः न तथा विश्वसन्नपि ……… प्रेरितो जातः। रिक्त स्थानं पूरयत।
(A) जलेन
(B) बलेन
(C) ध्यानेन
(D) ज्ञानेन
उत्तर :
(B) बलेन

प्रश्न 14.
सर्वे किं त्यजेयुः?
(A) स्वार्थम्
(B) परमार्थम्
(C) परोपकारम्
(D) असहिष्णुताम्
उत्तर :
(A) स्वार्थम्

प्रश्न 15.
परपीडनम् आत्मनाशाय जायते परोपकारश्च ………… भवति। रिक्त स्थानं पूरयत।
(A) अशान्तिकारणम्
(B) शान्तिकारणम्
(C) दुःखनिवारणम्
(D) विध्वंशकारणम्
उत्तर :
(B) शान्तिकारणम्

प्रश्न 16.
‘अयं निजः परो वेति’ इति कस्य गणना अस्ति?
(A) उदाचरितानाम्
(B) महापुरूषाणाम्
(C) महात्मनाम्
(D) लघुचेतसाम्
उत्तर :
(D) लघुचेतसाम्

प्रश्न 17.
‘विश्वशांति’ पाठे कस्य चित्रणं मिलति?
(A) अशांतिः वातावरणस्य
(B) देशभक्ति वातावरणस्य
(C) वैज्ञानिकी वातावरणस्य
(D) शांतिः वातावरणस्य
उत्तर :
(A) अशांतिः वातावरणस्य

प्रश्न 18.
दुःखस्य विषयः किम् अस्ति?
(A) अशांतिः
(B) सार्वभौमिकी अशांतिः
(C) शांतिः
(D) सार्वभौमिकी शांतिः
उत्तर :
(B) सार्वभौमिकी अशांतिः

विश्वशांति Objective Questions

प्रश्‍न 1. ईर्ष्या और असहिष्णुता किसको उत्पन्न करते हैं ?
(A) शांति
(B) अशांति
(C) सुख समृद्धि
(D) प्रेम

उत्तर-(B) अशांति

प्रश्‍न 2. वैर से वैर का समन क्या है ?
(A) संभव
(B) असंभव
(C) नाम्भव
(D) मुमकिन

उत्तर-(B) असंभव

प्रश्‍न 3. दुःख का विषय क्या है ?
(A) भ्रांति
(B) शांति
(C) अशांति
(D) अहिंसा

उत्तर-(C) अशांति

प्रश्‍न 4. परपीडन किस लिए होता है ?
(A) पुण्य के लिए
(B) पाप के लिए
(C) नाश के लिए
(D) धर्म के लिए

उत्तर-(C) नाश के लिए

प्रश्‍न 5. एक देश दूसरे देश को क्यों देखकर जलता है ?
(A) अपकर्ष
(B) उत्कर्ष
(C) आकर्ष
(D) पराकर्ष

उत्तर-(B) उत्कर्ष

प्रश्‍न 6. इस समय संसार किस महासागर के कूलमध्य स्थित दिख रहा है ?                                  
(A) प्रशान्त महासागर
(B) हिन्द महासागर
(C) अशांति महासागर
(D) अटलांटिक महासागर

उत्तर-(C) अशांति महासागर

प्रश्‍न 7. विश्वशांति पाठ में किस वातावरण का चित्रण किया गया है ?                                       
(A) अशांति
(B) शांति
(C) देशभक्ति
(D) वैज्ञानिक

उत्तर-(A) अशांति

प्रश्‍न 8. अशांति मानवता का क्या कर रही है ?
(A) उन्नति
(B) विनाश
(C) ऊपर
(D) नीचे

उत्तर-(B) विनाश

विश्वशान्तिः Subjective Questions
लघु-उत्तरीय प्रश्नोत्तर (20-30 शब्दों में) ____दो अंक स्तरीय
प्रश्‍न 1. “विश्वशान्तिः’ पाठ का मुख्य उद्देश्य क्या है ?
अथवा, “विश्वशान्तिः’ पाठ से हमें क्या शिक्षामिलती है?
उत्तर— विश्वशान्ति शब्द का शाब्दिक अर्थ ‘विश्व की शान्ति’ है। शान्ति भारतीय दर्शन का मूल तत्व है। इस पाठ का उद्देश्य व्यक्ति, समाज और राष्ट्रों  को आपसी द्वेष, असंतोष आदि से दूर कर शान्ति, सहिष्णुवता आदि का पाठ पढाना है।

प्रश्‍न 2. राष्ट्र्संघ की स्थापना का उद्देश्यि स्पंष्ट करें 
उत्तर- राष्ट्र्संघ की स्था्पना का उद्देश्यर दो देशों के बीच संभावित विश्व युद्ध को रोकना है। यह समय-समय पर दो देशों के तनाव को रोकता है।

प्रश्‍न 3. विश्वाशांति का सूर्योदय कब होता है ?  
उत्तर- जब शंकटकाल में फंसे एक देश दूसरे देश की मदद करते हैं तथा राहत साम्रगी भेजते हैं, तो विश्व शांति का सूर्योदय होता है।

प्रश्‍न 4. ‘विश्वशान्तिः’ पाठ के आधार पर उदार-हृदयपुरुष का लक्षण बतावें।
उत्तर- ‘विश्वशान्तिः’ पाठ के अनुसार उदार-हृदय पुरुष का लक्षण है कि वह किसी को पराया नहीं समझता, जबकिउसके लिए सारी धरती ही अपनी है। उदार-हृदय वाले के लिए सारा संसार कुटुम्ब  के सामान है।

प्रश्‍न 5. विश्वशान्तिः पाठ का पाँच वाक्यों में परिचय दें।
उत्तर—आज विश्वभर में विभिन्न प्रकार के विवाद छिड़े हुए हैं। देशों में आंतरिक और बाह्य अशांति फैली हुई है। सीमा, नदी-जल, धर्म, दल इत्यादि को लेकर लोग स्वार्थप्रेरित होकर असहिष्णु हो गये हैं। इससे अशांति का वातावरण बना हआ है। इस समस्या को उठाकर इसके निवारण के लिए पाठ में वर्तमान स्थिति का निरूपण किया गया है। 

प्रश्‍न 6. विश्व में शांति कैसे स्थापित हो सकती है?
उत्तर-विश्व में शांति का आधार एकमात्र परोपकार है। परोपकार की भावना मानवीय गुण है। संकटकाल में सहयोग की भावना रखना ही लक्ष्य हो, तभी हम निर्वैर, सहिष्णुता और परोपकार से शांति स्थापित कर सकते हैं।

प्रश्‍न 7. वर्तमान में विश्व की स्थिति का वर्णन करें?
उत्तर—आज संसार के प्रायः सभी देशों में अशान्ति व्याप्त है। किसी देश में अपनी आन्तरिक समस्याओं के कारण कलह है तो कहीं बाहरी। एक देश के कलह से दूसरे देश खुश होते हैं। कहीं अनेक राज्यों में परस्पर शीत युद्ध चल रहा है। वस्तुतः इस समय संसार अशान्ति के सागर में डूबता-उतरता नजर आ रहा है। आज विश्व विनाशक शस्त्रों के ढेर पर बैठा है।

प्रश्‍न 8. अशांति के मूल कारण क्या हैं ?
अथवा, विश्व अशान्ति का क्या कारण है? तीन वाक्यों में उत्तर दें।
उत्तर– वास्तव में अशांति के दो मूल कारण हैं- द्वेष और असहिष्णुता । एक देश दुसरे देश की उन्नति देख जलते हैं, और इससे असहिष्णुता पैदा होती है। ये दोनों दोष आपसी वैर और अशांति के मूल कारण हैं।

प्रश्‍न 9. संसार में अशांति कैसे नष्ट हो सकती है?
उत्तर-अशांति के मूल कारण हैं- द्वेषऔरअसहिष्णुता । स्वार्थ से ही अशांति बढती है।अशांति को वैर से नहीं रोका जा सकता। करुणा और मित्रता से ही वैर नष्ट कर संसार में शांति लाई जा सकती है।

You must watch ….

पीयूषम् भाग 2 Class 10 Solutions
संस्कृत पीयूषम् द्रतयपाठय भाग 2 (अनुपूरक पुस्तक)

Leave a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *